Kozmetik ürünler arasında en sık kullanılanlardan biri olan ruj ve dudak balsamları, kullanıcılarına estetik bir görünüm ve nem sağlarken aynı zamanda endokrin sistemi etkileyebilecek kimyasalları da içerebilmektedir. Bu makalede, dudak ürünlerinde sıklıkla yer alan hormon bozucu kimyasallar (Endocrine Disrupting Chemicals – EDC) ele alınmakta, bu maddelerin sağlık üzerindeki olası etkileri ve alınabilecek önlemler bilimsel literatür ışığında değerlendirilmektedir.

Dudak Ürünlerinde Hormon Bozucu Kimyasallar: Görünmeyen Tehlike

Dudak ürünleri, cildin en geçirgen bölgelerinden biri olan dudak yüzeyine doğrudan uygulanmaktadır. Bu durum, dudak ürünlerinde bulunan kimyasalların sistemik dolaşıma geçme potansiyelini artırır. Üstelik bu ürünler yemek yeme, yalanma gibi yollarla ağız yoluyla da vücuda alınabilir. Özellikle parabenler, fitalatlar, BHA/BHT, UV filtreleri ve siloksanlar gibi içerikler, endokrin sistem üzerinde olumsuz etkiler yaratabilecek potansiyele sahiptir.

1. Parabenler: Sessiz Taklitçiler

Parabenler (methylparaben, propylparaben, butylparaben), dudak nemlendiricileri ve rujlarda yaygın olarak kullanılan koruyucu maddelerdir. Östrojen benzeri etki göstererek vücutta hormon dengesini bozabilirler. Meme dokusunda birikme eğilimi ve doğurganlık sorunlarıyla ilişkilendirilmişlerdir. UV ışınlarına maruz kalan ciltte, parabenlerin hücre hasarını artırabileceği de saptanmıştır.

2. Fitalatlar: Görünmeyen Parfüm Tehdidi

"Fragrance" ya da "parfum" adı altında ürün etiketlerinde gizlenebilen fitalatlar, dudak ürünlerine esneklik ve kalıcılık kazandırmak amacıyla kullanılabilir. Testosteron üretimini baskılayabildiği ve erkek fetüste üreme sistemi bozukluklarına yol açabildiği bildirilmektedir. Hamile kadınların bu maddelere maruziyeti, gelişmekte olan fetüs üzerinde ciddi etkilere neden olabilir.

3. BHA ve BHT: Koruyucu Ama Riskli

Butylated hydroxyanisole (BHA) ve butylated hydroxytoluene (BHT), dudak balmı ve rujlarda kullanılan sentetik antioksidanlardır. Hayvan çalışmalarında, östrojenik etki gösterdikleri ve tiroid fonksiyonlarını bozabildikleri ortaya konmuştur. Ayrıca bazı çalışmalar, bu maddelerin tümör oluşumuna zemin hazırlayabileceğini belirtmektedir.

4. UV Filtreleri: Güneşten Korur Ama Hormonları Da Etkiler mi?

Benzophenone-3 (oxybenzone) ve türevleri gibi UV filtreleri, dudak ürünlerinde güneş ışınlarına karşı koruma sağlamak amacıyla kullanılır. Ancak bu maddelerin östrojen benzeri etkileri olduğu ve tiroid hormonlarına müdahale edebileceği yönünde bulgular mevcuttur. Özellikle güneş koruyucu içeren dudak ürünlerinde bu tür maddelerin varlığı dikkat çekmektedir.

5. Siloksanlar ve Triklosan: Endokrin Dengesine Müdahale Eden Diğer Bileşenler

D4 ve D5 gibi siloksan bileşenleri, rujlara yumuşaklık ve kayganlık kazandırmak için eklenir. Ancak hayvan deneylerinde doğurganlığı etkileyebilecek potansiyelde oldukları gözlemlenmiştir. Triklosan ise antibakteriyel etkisi nedeniyle bazı dudak ürünlerinde yer alabilir ve tiroid hormonlarının üretimini baskılayabilir.

6. Toplu Maruziyet ve "Kokteyl Etkisi"

Bu kimyasalların tek başına düşük dozlarda bile endokrin sistem üzerinde etkili olabileceği kabul edilmekteyken, birden fazla ürünün kullanımı sonucu ortaya çıkan "kokteyl etkisi" çok daha büyük bir risk oluşturmaktadır. Özellikle çocuklar, ergenler ve hamile kadınlar için bu durum daha kritik hale gelmektedir.

Tüketiciler Ne Yapabilir?

Dudak ürünlerinin içerdiği hormon bozucu kimyasallar, uzun vadede üreme sağlığı, gelişimsel süreçler ve tiroid fonksiyonları üzerinde ciddi etkilere neden olabilir. Bu riskin azaltılması, hem bireysel bilinçlenme hem de üretici firmaların daha şeffaf ve güvenli formülasyonlara yönelmesi ile mümkün olabilir. Temiz içerikli kozmetik ürünlere yönelmek, özellikle hassas dönemlerde (hamilelik, çocukluk, ergenlik) son derece önemlidir.

Kaynakça

1. Dodson, R. E., et al. (2012). Endocrine disruptors and asthma-associated chemicals in consumer products. Environmental Health Perspectives, 120(7), 935–943. https://doi.org/10.1289/ehp.1104052

2. Darbre, P. D., & Harvey, P. W. (2008). Paraben esters: Review of recent studies of endocrine toxicity, absorption, esterase and human exposure, and discussion of potential human health risks. Journal of Applied Toxicology, 28(5), 561–578.

3. Meeker, J. D., Sathyanarayana, S., & Swan, S. H. (2009). Phthalates and other additives in plastics: Human exposure and associated health outcomes. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1526), 2097–2113.

4. Frederiksen, H., et al. (2011). Human urinary excretion of phthalate metabolites after use of personal care products. International Journal of Andrology, 34(2), e94–e105.

5. European Commission Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS). (2014). Opinion on Butylated Hydroxyanisole (BHA). SCCS/1346/10.

6. Krause, M., et al. (2012). Sunscreens: Are they beneficial for health? An overview of endocrine disrupting properties of UV-filters. International Journal of Andrology, 35(3), 424–436.

7. Kim, S., & Rhee, J. S. (2017). Triclosan and endocrine disruption: Evidence for the thyroid system. Reviews of Environmental Contamination and Toxicology, 240, 131–150.

8. Environment Canada & Health Canada. (2008). Screening Assessment for the Challenge – Cyclotetrasiloxane, octamethyl- (D4). https://www.canada.ca

9. Danish Consumer Council THINK Chemicals. (2020). Test of lip balms: Several products contain substances suspected of being endocrine disruptors. https://taenk.dk

10. Blount, B. C., et al. (2007). Urinary paraben concentrations and their association with reproductive hormone levels in humans. Environmental Health Perspectives, 115(11), 1510–1516.

11. United Nations Environment Programme (UNEP) & World Health Organization (WHO). (2013). State of the Science of Endocrine Disrupting Chemicals.