Bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları, teşhis sürecini büyük ölçüde kolaylaştırmıştır. Ancak bu taramalar, hastaları iyonlaştırıcı radyasyona (X-ışınlarına) maruz bırakır. Bu da gelecekte kanser riskinin artabileceği anlamına gelir mi?

BT Taramaları Gereğinden Fazla mı Kullanılıyor?

2023 yılında BT taramaları dünya genelinde yaklaşık 93 milyon kez gerçekleştirildi. JAMA Internal Medicine dergisinde 14 Nisan 2025’te yayımlanan bir araştırmaya göre, bu taramaların sonucunda gelecekte 100.000’den fazla kişide kanser gelişmesi muhtemel. BT taramaları bazı durumlarda hayat kurtarıcı olabilir. Ancak bu araştırma, şu önemli soruyu gündeme getiriyor: Önerilen BT taraması gerçekten gerekli mi, yoksa “ne olur ne olmaz” diyerek yapılan ek bir test mi?

BT Taramalarının Yaygınlaşması

1980 yılında yalnızca 3 milyon BT taraması yapılmıştı. Ancak 2009 yılında Archives of Internal Medicine’de yayımlanan bir çalışmaya göre, BT taramalarının sayısı 1993’ten itibaren üç kat artarak 70 milyona ulaştı. 2023 yılında 62 milyon Amerikalı 93 milyon BT taramasına girdi. Bu, bu görüntüleme yönteminin ne kadar yaygınlaştığını gözler önüne seriyor. Peki hepsi gerçekten gerekli miydi?

BT Taramalarının Kaçınılmaz Olduğu Durumlar

Bazı sağlık sorunlarında BT taramaları vazgeçilmezdir. Örneğin, acil serviste doktor beyin kanaması şüphesi taşıyorsa, hızlı tanı için BT şarttır. Ayrıca apandisit, bağırsak tıkanıklığı, akciğerde kan pıhtısı (pulmoner emboli), böbrek taşı, akciğer veya kolon kanseri gibi durumların teşhisinde oldukça etkilidir.

Kişisel Bir Deneyim

Kendi deneyimimden de yola çıkabilirim. Yıllar önce California’dan Kuzey Carolina’ya uçarken karnımda inanılmaz bir ağrı başladı. Uçuş sırasında acil iniş istemeyi bile düşündüm. Eve döndüğümüzde bir gastroenteroloji uzmanı arkadaşım, derhal acil servise gitmemi önerdi. Hemen BT taraması yapıldı ve “intussusepsiyon” yani ince bağırsağın kalın bağırsağın içine kayması teşhis edildi. Acil ameliyatla hayatım kurtarıldı.

Araştırmalardan Çarpıcı Veriler

2007 yılına ait bir çalışmaya göre, ABD’de yapılan BT taramaları sonucunda yaklaşık 29.000 kişinin gelecekte kansere yakalanabileceği tahmin ediliyordu. 2023 yılı verileri ise bu sayının 103.000'e kadar çıkabileceğini gösteriyor. Bu risk, özellikle çocuklar ve gençlerde daha yüksek olsa da en çok BT taramasına maruz kalanlar yetişkinler.

Araştırmacıların Görüşleri

Çalışmanın baş yazarı ve radyoloji profesörü Dr. Rebecca Smith-Bindman şöyle diyor:

“BT hayat kurtarabilir, ancak potansiyel zararları çoğu zaman göz ardı ediliyor. Eğer mevcut uygulamalar değişmezse, BT nedeniyle gelecekte birçok kişide kanser gelişebilir. BT, alkol tüketimi ve aşırı kilo gibi önemli risk faktörleriyle benzer seviyede değerlendirilmeli.”

Ayrıca, kullanılan cihazlara göre hastaların aldığı radyasyon dozunun büyük farklılık gösterdiğine de dikkat çekiyor:

“Bazı hastalar gereksiz yere aşırı dozlara maruz kalıyor.”

BT Taramalarında Ne Kadar Radyasyon Var?

Bazı uzmanlara göre tek bir BT taraması, 400 akciğer röntgenine eşdeğer radyasyon verebilir. Diğerleri ise Nagasaki atom bombası hayatta kalanlarının maruz kaldığı radyasyonla kıyaslıyor. Bugün ise bu konu daha karmaşık çünkü çok sayıda farklı BT cihazı var.

Artık düşük dozlu ve ultra düşük dozlu BT cihazları da mevcut. Bu cihazlar, özellikle akciğer taramaları ya da çocuk hastalarda daha güvenli bir alternatif sunuyor. Örneğin:

Ultra düşük doz BT (ULDCT), bağışıklık sistemi zayıflamış hastalarda zatürre teşhisinde, standart BT'ye kıyasla sadece %2 oranında radyasyonla etkili sonuç verebiliyor (Radiology: Cardiothoracic Imaging, Mart 2025).

BT Taramasından Önce Sorulması Gereken Sorular

Acil bir durum yoksa, doktorunuza şu soruları sormak akıllıca olabilir:

• Bu BT taramasını neden istiyorsunuz?

• Bu görüntüleme tanı koymada ne kadar etkili olacak?

• Düşük doz ya da ultra düşük doz BT cihazı kullanılması mümkün mü?

• Sigortam düşük doz cihazı kapsıyor mu?

• Bu görüntüleme tedavi planımı değiştirecek mi?

• Taramayı ertelemem sağlığımı olumsuz etkiler mi?

Acil durumlarda elbette bu soruların çoğu ikinci planda kalır.

Son Söz:

Kendi deneyimimde BT taraması hayat kurtardı. Ancak herkesin böyle bir işlemden önce doktoruna doğru soruları sorması çok önemli. Gereksiz taramalar uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Siz hiç BT taraması yaptırdınız mı? Bu gerekli bir tarama mıydı, yoksa sadece bir önlem olarak mı yapılmıştı? Yaşadığınız deneyimi yorum kısmında paylaşabilirsiniz. Bu yazıyı değerli bulduysanız, sevdiklerinizle paylaşmayı unutmayın. Belki de bir gün bu sorular onlara da yardımcı olabilir.

The Hidden Cancer Costs of CT Scans | The People's Pharmacy